Muzeum Biograficzne Władysława Orkana, inaczej zwane jako Dom Władysława Orkana lub po prostu Orkanówka, zawiera pamiątki związane z tworzącym w okresie Młodej Polski pisarzem, Władysławem Orkanem. Orkanówka znajduje się w miejscowości Poręba Wielka i stanowi część Szlaku architektury drewnianej województwa małopolskiego. Można odwiedzić ją, wybierając się zielonym szlakiem ze wsi Niedźwiedź na Turbacz – najwyższy szczyt pasma górskiego Gorce, który ma wysokość 1310 m n.p.m.
Kim był Władysław Orkan?
Władysław Orkan tworzył w okresie literackim nazywanym Młodą Polską. Pisarz zmienił imię i nazwisko z Franciszka Ksawerego Smaciarza. Pochodził z ubogiej rodziny – jego ojciec był drwalem, a zimą trudnił się szyciem kierpców – mimo tego Orkanowi udało zdobyć się wykształcenie. W młodym wieku brał udział w tajnych organizacjach niepodległościowych, jednak jego największą pasję stanowiło czytanie. Będąc w czwartej klasie, zaczął, już pod pseudonimem Orkan, publikować swoje pierwsze utwory literackie.
Władysław Orkan pisał dramaty, wiersze, powieści i nowele oraz utwory publicystyczne, wśród nich słynny reportaż Drogą Czwartaków, w którym autor wspomina kapitana Legionów. Tematyka twórczości pisarza dotyczyła w głównej mierze biednej, polskiej wsi, choć w jego utworach widać również poczucie humoru oraz podziw wyrażany wobec uroków górskiej przyrody. Najsłynniejsze dzieła Władysława Orkana to baśń z dawnych czasów „Drzwiej” oraz powieść „W roztokach”.
Dom w Porębie Wielkiej, w którym mieszkał Władysław Orkan, zyskał nazwę Orkanówka i otworzono w nim muzeum biograficzne autora. Począwszy od 2002 roku w ostatnią sobotę maja Związek Podhalan organizuje tam uroczystości polegające na prezentacji kultury regionu zagórzańskiego. Wokoło do dziś rosną drzewa, które sadził pisarz.
Orkanówka na przestrzeni dziejów
Władysław Orkan zamieszkał w Orkanówce w 1905 roku. Wybudował drewnianą willę za honorarium powieści „W Roztokach”. Budynek charakteryzuje się stylem witkiewiczowskim, który nawiązuje do kultury góralskiej – spadzisty dach, wysokie podmurówki z łamanego kamienia, ściany kryte gontem i wykonane z drewnianych pni przeciętych wzdłuż na pół. Snycerka i ciesiołka we wnętrzach została wykonana przez pisarza Jana Bulasa, absolwenta krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Z powodu kłopotów finansowych Orkana, domu nigdy nie udało się ostatecznie ukończyć – wymagał on ciągłych poprawek i remontów, nie był ocieplony.
Pisarz pragnął, aby dom po jego śmierci służył do celów społecznych. Orkanówka przetrwała II wojnę światową w stanie prawie nienaruszonym, jednak z powodu braku remontów jej stan stale się pogarszał. Dopiero w 1973 roku sprzedano budynek dla gminy Niedźwiedź. Życzenie Orkana się spełniło i dziś Orkanówka służy do organizowania czasowych wystaw pochodzących z Pogórza Beskidzkiego. Przed wejściem do muzeum znajduje się drewniana rzeźba naturalnej wielkości, która przedstawia siedzącego artystę. Wewnątrz znajdziemy liczne pamiątki z życia pisarza oraz jego rodziny.
Co znajduje się w środku?
Orkanówka składa się z siedmiu oddzielnych pomieszczeń. Główne wejście prowadzi przez widokową, oszkloną werandę. Ustawiono na niej meble wiklinowe zakupione przez Bronisławę Folejewską, drugą żonę pisarza, a nad nimi zawieszono zdjęcia przedstawiające wypoczywającego w tym miejscu Orkana wraz z rodziną i przyjaciółmi. Kuchnię ustanowiono etnograficzną częścią muzeum, w której prezentowane są przedmioty typowe dla regionu zagórzańskiego. Zaraz obok znajduje się pokój matki Orkana, w którym zachowano autentyczny wystrój. W pokoju przejściowym można podziwiać starannie wykonaną snycerkę oraz ekspozycję fotograficzną. Kolejny pokój z całkowicie autentycznym wystrojem to gabinet Orkana – zawiera on całą masę osobistych przedmiotów pisarza, jak na przykład jego kałamarz. W pokoju narożnym wciąż znajdują się ślady na futrynie, na której odmierzano wzrost córki autora. Zawiera on również całą ekspozycję rękopisów, listów oraz zdjęć rodzinnych pisarza. Z kolei w jadalni eksponowane są egzemplarze Gazety Podhalańskiej, do których Orkan, współzałożyciel gazety, pisał artykuły.
